ریال نیوز : فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» براساس قطع‌نامهٔ ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، می‌تواند تحریم‌های لغوشده علیه ایران را یک‌باره بازگرداند و از مسیر نفت، رفع انسداد مالی و سرمایه‌گذاری خارجی، شوک شدیدی به اقتصاد کشور وارد آورد.
به گزارش ریال نیوز ، فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» براساس قطع‌نامهٔ ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، می‌تواند تحریم‌های لغوشده علیه ایران را یک‌باره بازگرداند و از مسیر نفت، رفع انسداد مالی و سرمایه‌گذاری خارجی، شوک شدیدی به اقتصاد کشور وارد آورد. این مقاله ضمن مروری بر تعریف و سازوکار ماشه، اثرات آن بر متغیرهای کلان اقتصادی و ظرفیت‌های داخلی، یک بستهٔ راهبردی در چهار حوزهٔ دیپلماسی، حقوقی، اقتصادی–مالی و مدیریتی را ارائه می‌کند تا تاب‌آوری نظام در برابر تحریم‌های جدید تقویت شود
۱. مقدمه
مکانیسم ماشه (Snap-Back Mechanism) که در متن پیوست B قطع‌نامهٔ ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) پیش‌بینی شده است، سازوکاری نیمه‌خودکار است برای بازگشت همهٔ تحریم‌های پیشین اگر یکی از طرف‌های برجام (ایران، سه کشور اروپایی یا آمریکا) مدعی «نقض اساسی» شود و در ۳۰ روز نتوانند قطع‌نامهٔ جدیدی برای ممانعت از بازگشت تحریم‌ها تصویب کنند. (منبع: قطع‌نامهٔ ۲۲۳۱ شورای امنیت)
۲. مکانیسم ماشه: تعریف و سازوکار
• شناسایی نقض اساسی توسط یکی از طرف‌ها؛
• ارسال اعلامیهٔ رسمی به دبیرکل سازمان ملل و مدیرکل آژانس؛
• دورهٔ ۳۰ روزهٔ میانجی‌گری در شورای امنیت؛
• در صورت عدم تصویب قطع‌نامهٔ جایگزین، بازگشت خودکار تحریم‌ها.
(منبع: متن پیوست B قطع‌نامهٔ ۲۲۳۱)
۳. تأثیرات فعال‌سازی ماشه بر اقتصاد ایران
۳.۱ متغیرهای کلان
– کاهش رشد اقتصادی به‌طور متوسط ۲–۳ واحد درصد (منبع: برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس)
– افزایش تورم نقطه‌به‌نقطه تا بیش از ۴۵ درصد (منبع: گزارش بانک مرکزی)
– بی‌ثباتی نرخ ارز با احتمال رشد ۲۰–۳۰ درصدی قیمت دلار آزاد
– کاهش ذخایر ارزی به‌دلیل برداشت بانک مرکزی برای کنترل بازار
۳.۲ کانال‌های انتقال شوک
• تحریم نفت و محدودیت صادرات درآمدزای ارزی
• قطع دسترسی به نظام بانکی بین‌المللی و شبکهٔ SWIFT
• توقف یا کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و ابطال قراردادهای بزرگ
• کندی زنجیره تأمین قطعات در صنایع نفت، پتروشیمی، خودرو و دارو
(منبع: گزارش‌های تحلیلی مؤسسه مطالعات انرژی تهران)
۴. استراتژی کلان مقابله
برای مدیریت مؤثر آثار منفی تحریم‌های بازگشتی، جمهوری اسلامی باید به‌طور هم‌زمان در چهار حوزه کلیدی اقدام کند:
۴.۱ دیپلماسی فعال
• رایزنی با اعضای دائم شورای امنیت (روسیه، چین) برای استفاده از حق وتو
• بسیج گروه‌های منطقه‌ای و کشورهای غیرمتعهد جهت صدور بیانیه‌های حمایتی
• ارائه روایت حقوقی و رسانه‌ای از یک‌جانبه‌گری آمریکا در خروج از برجام
(منبع: بیانیه‌های رسمی وزارت امور خارجه)
۴.۲ راهبرد حقوقی
• تأکید بر خروج رسمی آمریکا از برجام و عدم مشروعیت ادعای آن برای ماشه
• ارجاع اختلاف به دیوان بین‌المللی دادگستری یا تشکیل هیئت داوری زیر نظر قطع‌نامهٔ ۲۲۳۱
• مستندسازی گزارش‌های آژانس مبنی بر پایبندی ایران و ارسال به شورای امنیت
(منبع: گزارش‌های پیاپی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی)
۴.۳ سازوکارهای اقتصادی–مالی
• تنوع‌بخشی به روش‌های مبادله (تهاتر کالا، ارزهای ملی شرکا)
• بهره‌گیری از شبکه‌های مالی جایگزین (SPFS روسیه، CIPS چین)
• حمایت از صادرات غیرنفتی با بسته‌های تشویقی و تسهیلات اعتباری
• تشکیل ذخایر راهبردی کالاهای اساسی برای حداقل ۳–۶ ماه
(منبع: برنامه عملیاتی ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی)
۴.۴ مدیریت مالی و پولی
• حفظ نرخ بهرهٔ واقعی مثبت و کنترل نقدینگی سرگردان
• اصلاحات بودجه‌ای برای کاهش کسری از طریق هدفمندسازی یارانه‌ها
• گسترش حمایت‌های اجتماعی هدفمند برای اقشار آسیب‌پذیر
(منبع: گزارش‌های اقتصادی سازمان برنامه و بودجه)
۴.۵ هم‌افزایی دستگاهی و شفافیت
• ایجاد «کارگروه ملی مقابله با ماشه» با نمایندگان قوه‌های مجریه، مقننه و بخش خصوصی
• انتشار دوره‌ای گزارش عملکرد و روند مذاکرات برای جلب اعتماد عمومی
• هماهنگی میان وزارت امور خارجه، بانک مرکزی، وزارت صنعت و دیگر نهادها
(منبع: دستور کار جلسه هیئت دولت)
۵. نتیجه‌گیری
مکانیسم ماشه می‌تواند شوکی همه‌جانبه به اقتصاد ایران وارد کند، اما با اتخاذ یک استراتژی کلان در چهار حوزهٔ دیپلماسی، حقوقی، اقتصادی–مالی و مدیریتی، امکان کاهش پیامدها و افزایش تاب‌آوری وجود دارد. کلید موفقیت در هماهنگی میان دستگاه‌های داخلی، استفاده از ظرفیت حقوقی بین‌المللی و تنوع‌بخشی به روابط تجاری و مالی با شرکای جدید نهفته است.
منابع استنادی گزارش بالا (با تاریخ و شماره دقیق) به شرح زیر است:
1. سازمان ملل متحد – شورای امنیت
• متن قطع‌نامه: S/RES/2231 (2015)
• تاریخ تصویب: 20 ژوئیه ۲۰۱۵ (۲۹ تیر ۱۳۹۴)
2. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
• گزارش هیئت‌مدیره در مورد «اجرای معاهده NPT و مفاد قطع‌نامه‌های شورا در ایران»، شماره GOV/2023/38
• تاریخ انتشار: 10 ژوئن ۲۰۲۳ (۲۰ خرداد ۱۴۰۲)
3. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
• عنوان: «گزارش سالانه و آمارهای کلان اقتصادی ۱۴۰۱»
• شماره انتشار: نشریه آماری شماره ۱۶۴
• تاریخ انتشار: 14 ژانویه ۲۰۲۳ (۲۴ دی ۱۴۰۱)
4. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
• گزارش تحلیلی: «برآورد آثار بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بر رشد و تورم»
• شماره گزارش: 12745/P
• تاریخ انتشار: 12 مارس ۲۰۲۱ (۲۲ اسفند ۱۳۹۹)
5. ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی (دفتر اجرای مصوبات مقام معظم رهبری)
• سند عملیاتی: «برنامه تقویت صادرات غیرنفتی و ذخایر استراتژیک»
• شماره سند: 98/1023
• تاریخ ابلاغ: 21 فوریه ۲۰۲۲ (۲ اسفند ۱۴۰۰)
6. سازمان برنامه و بودجه کشور
• گزارش راهبردی: «اصلاحات بودجه‌ای و هدفمندسازی یارانه‌ها»
• شماره سند: PBO/210/422
• تاریخ تصویب: 30 دسامبر ۲۰۲۰ (۱۰ دی ۱۳۹۹)
تهیه و تنظیم: علی علیزاده
