بانک‌های ایران زیر تیغ ماشه

ریال نیوز : علی علیزاده ، تحلیلگر مسائل اقتصادی با ارسال یادداشتی با عنوان “بانک‌های ایران زیر تیغ ماشه ” به ریال نیوز نقشه عبور از بحران تحریم را ترسیم کرد.

به گزارش ریال نیوز ، امروز، با فعال شدن «مکانیسم ماشه» در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، بانک‌های ایران در نقطه‌ عطفی قرار گرفته‌اند که کمترین مقاومت در برابر فشارهای بین‌المللی می‌تواند کارکرد این نهادهای کلیدی اقتصادی را مختل کند. در این گزارش، ابتدا مهم‌ترین آثار بازگشت خودکار تحریم‌ها بر نظام بانکی کشور را مرور می‌کنم و سپس راهکارهایی را برای عبور از این گردنه بحرانی پیشنهاد می‌دهم.

۱. پیامدهای ناگزیر بازگشت تحریم‌ها

• انسداد کلیه روابط کارگزاری:
قطع دسترسی به شبکه صرافی و قطع خودکار روابط کارگزاری با بانک‌های خارجی، به معنای توقف تراکنش‌های بین‌المللی رسمی است. در غیاب این مسیرها، هر انتقال ارزی چندمرحله‌ای، پرهزینه و زمان‌بر می‌شود و نقدینگی بانک‌ها به شدت تحت فشار خواهد بود.

• بلوکه شدن دارایی‌های ارزی:
ذخایر ارزی نزد مؤسسات مالی خارجی یا تعطیل می‌شوند و یا عملاً به عنوان اهرمی برای فشار سیاسی بلوکه می‌مانند. این وضعیت، توان بانک ها از جمله بانک مرکزی را در کنترل نوسانات ارز و تأمین منابع ارزی صادرات نفت تضعیف می‌کند.

• رشد بازارهای غیررسمی و پرریسک:
در غیاب کانال‌های رسمی، بازیگران اقتصادی به صرافی‌های منطقه‌ای، شبکه‌های غیرمتمرکز رمزارزی و معاملات تهاتری روی می‌آورند. این مسیرها ریسک‌های پولشویی را افزایش می‌دهد و شفافیت مالی را کاهش می‌دهد.

• تشدید ریسک اعتباری و انقباض منابع ریالی:
کسری منابع ارزی دولت و افزایش مطالبات مشکوک‌الوصول بانک‌ها، فشار بر نرخ سود بین‌بانکی و انقباض پایه پولی را تشدید می‌کند. نتیجه‌ی این روند، رشد غیرقابل کنترل هزینه تأمین مالی برای بنگاه‌ها و مردم خواهد بود.

۲. نقشه راه عبور از طوفان ماشه

برای حفظ حداقلی از ثبات نظام بانکی و پیشگیری از شوک‌های عمیق، پیشنهاد می‌کنم اقدامات زیر با جدیت و سرعت اجرایی شوند:

الف) تقویت پیمان‌های پولی با ارزهای ملی
– انعقاد فوری توافق‌نامه‌های تهاتر و پیمان‌های پولی دوجانبه با چین، روسیه، هند، ترکیه و کشورهای اتحادیه منطقه ای و…
– استفاده انحصاری یا اولویت‌دار از ارز ملی شرکای تجاری در مراودات پستی، صنعتی و انرژی.

ب) پیوستن به شبکه‌های پرداخت جایگزین
– اتصال به سیستم‌های CIPS (چین)، SPFS و Mir (روسیه) برای ارسال پیام‌های مالی.
– توسعه زیرساخت‌ پرداخت منطقه‌ای مشترک با همسایگان و بازارهای آسیایی وخاور میانه

پ) گسترش تهاتر کالا و خدمات
– جایگزینی هرچه بیشتر معاملات ارزی با قراردادهای تهاتری پیمانکاری و صادراتی.
– تعریف بسته‌های تشویقی برای شرکت‌ها و بانک‌ها جهت استقبال از سازوکارهای تهاتر.

ت) توکن‌سازی دارایی و رمزپول ملی
– راه‌اندازی اوراق دیجیتال مبتنی بر بلاک‌چین برای نفت، گاز، فلزات و محصولات کشاورزی.
– شتاب‌بخشی به تولید و انتشار CBDC (رمزپول بانک مرکزی) برای پرداخت‌های داخلی و منطقه‌ای.

ث) ارتقای سامانه‌های انطباق و مدیریت ریسک
– سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی برای شناسایی تراکنش‌های پرریسک و پیش‌بینی تحریم‌های جدید.
– به‌روزرسانی فوری پروتکل‌های KYC/AML و افزایش ظرفیت واحدهای پایش و کنترل در بانک‌ها.
جمع‌بندی
اجرایی شدن مکانیسم ماشه نه‌تنها نظام بانکی را در معرض فشار عملیاتی و مالی بی‌سابقه قرار می‌دهد، بلکه به گسترش بازارهای خاکستری و پیچیدگی‌ در تأمین ارز و نقدینگی خواهد انجامید. با این حال، اگر اراده حاکمیت برای پیاده‌سازی بی‌درنگ راهکارهای جایگزین باشد و بانک مرکزی همراهی فنی و اعتباری لازم را فراهم کند، امکان کاهش شدت بحران و حفظ حداقلی از ثبات اقتصاد کلان فراهم است.

در پایان، تأکید می‌کنم که مسیر روابط مالی مستقل از نظام بانکی غربی، نه‌تنها از عمق چالش‌های امروز می‌کاهد، بلکه نقطه عزیمت ایران برای خلق سازوکارهای مالی پایدار در آینده خواهد بود. تنها با راهبردی منسجم، زمان‌بندی‌شده و هماهنگ بین نهادهای دانش بنیان اقتصادی است که می‌توان تندباد تحریم را به سلامتی پشت سر گذاشت.
والسلام

نویسنده: علی علیزاده