در فقدان فلسفه حقوق ایرانی

ریال نیوز : ” در فقدان فلسفه حقوق ایرانی ” به مناسبت آغاز درس فلسفه حقوق پروفسور سید حسن امین به قلم بهنام دارابی منتشر شد.

به گزارش ریال نیوز ، در روز دوشنبه بیست و هشتم فروردین ماه، نخستین جلسه از درس آزاد فلسفه حقوق پروفسور سید حسن امین، حقوقدان و فیلسوف ایرانی در مجمع فلاسفه ایران برگزار شد. با وجود چند سده مطالعات جدی در فلسفه حقوق در غرب، این شاخه از دانش در ایران کمتر پا گرفته است. با آن که سال ها است به عنوان یک درس رسمی در واحدهای دانشگاهی رشته حقوق و نه فلسفه، گنجاده و تدریس می شود؛ اما آثاری که با این عنوان نگاشته شده از چند کتاب از استادان حقوق فراتر نمی رود. البته باب ترجمه در این سال ها بیشتر باز بوده و مترجمانی به ترجمه برخی نوشته های مربوط با مفاهیم فلسفه حقوق دست زده اند.
در این فضا جای یک کرسی درس و به تبع آن کتابی در فلسفه حقوق ایرانی برای استادان، پژوهشگران و دانشجویان رشته های فلسفه و حقوق و علوم اجتماعی خالی می¬نمود که خبر تشکیل چنین حلقه درسی آن هم از سوی پروفسور سید حسن امین نوید آن را می دهد.

پروفسور سید حسن امین از معدود کسانی است که شایستگی تشکیل این کرسی بسیار مهم در ایران را دارا است. ایشان از ابتدای دوران دانشجویی در ایران و اروپا در هر دو دانش حقوق و فلسفه دانش آموخته و تدریس و پژوهش نموده است. در سال 1345 در مقطع کارشناسی حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شدند و در محضر استادان درجه اول حقوق ایران همچون سید حسن امامی درس خواندند. همزمان با دانشجویی در دانشگاه تهران در درس فلسفه مدرسان برجسته حوزه فلسفی تهران از جمله پدرشان استاد سید علینقی امین (در درس منظومه حاج ملاهادی سبزواری) و استاد مهدی حائری یزدی (در درس اسفار ملاصدرا) که هر دو از مدرسان معقول و منقول مدرسه سپهسالار بودند شرکت کردند.

کتاب «مشاعر» ملاصدرا را همراه منوچهر صدوقی سها، به صورت خصوصی نزد استاد یحیی عبادی طالقانی گذراندند و در همان عنفوان جوانی تقریرات این درس را با عنوان کتاب «برداشتی از مشاعر ملاصدرا» چاپ نمودند. پس از دریافت مدرک کارشناسی ارشد در حقوق خصوصی و تصدی منصب قضا در شهرهای اراک و قم، در درس فلسفه آیت الله حسن حسن زاده آملی شرکت نمودند و نیز سال ها از درس های استاد سید رضی شیرازی در مسجد شفاء و منزل ایشان و استاد جواد مصلح در دانشگاه تهران بهرمند شدند. جدای از این تحصیل جدی در فلسفه، تحقیق و انتشار آثاری از جمله «وحدت وجود در فلسفه و عرفان اسلامی»، «احوال و افکار حاج ملاهادی سبزواری» و «گردآوری و تصحیح دیوان حاج ملاهادی سبزواری» همگی حاکی از میزان ژرف¬اندیشی و شناخت ایشان از فیلسوفان مسلمان و ایرانی است.

در دهه پنجاه، پروفسور امین با استعفا از شغل قضاوت به دلیل پرهیز از آلوده شدن به ناعدالتی های ناگزیر، برای ادامه تحصیل در حقوق بین¬الملل، عازم اسکاتلند و در دانشگاه گلاسگو که از قدیمی ترین دانشگاه های اروپا است موفق به دریافت مدرک دکترا شدند و پس از آن به استخدام دانشگاه کالیدونیان گلاسگو که یکی دیگر از دانشگاه های مهم اسکاتلند است درآمدند و با تدوین چندین کتاب مرجع به زبان انگلیسی در حقوق بین الملل از جمله کتاب «مسائل بین المللی و حقوقی خلیج فارس» با درجه پروفسوری صاحب کرسی از این دانشگاه بازنشسته شدند.

«دادرسی و نظام قضایی در ایران» و «تاریخ حقوق ایران» نیز دو اثر ایشان به زبان فارسی است که بارها در ایران تجدید چاپ شده است. از سویی در سال های حضور در دانشگاه های غربی نیز از فلسفه غرب فارغ نبوده اند که ترجمه ایشان از یکی از مهمترین آثار نیچه، فیلسوف آلمانی با نام «تأملات نابهنگام» شاهد آن است.

ویژگی دیگر قابل توجه پروفسور امین آن است که علم حقوق را تنها در کلاس درس و لا به لای اوراق نخوانده و نجسته اند و در تمام مدت از خدمت سربازی در دادگستری، تا تصدی قضاوت وکالت در ایران و تا موفقیت در اخذ پروانه وکالت از دانشکده وکلای دادگاه¬های بریتانیا و بخش قضایی مجلس لردان انگلستان، به عنوان اولین ایرانی و مسلمان عضو این کانون، همواره در عرصه عملی حقوق نیز نقش آفرینی کرده و تجارب ارزنده ای کسب کرده اند.

همه آنچه گفته آمد به علاوه علاقه و اشراف ایشان به زبان، ادبیات و تاریخ ایران و جهان، از پروفسور امین شخصیت کم نظیر و جامعی در این دو دانش ساخته است که شاید برای نخستین بار، نوید طرح جدی فلسفه حقوق ایرانی را از سوی ایشان می دهد.
نویسنده : بهنام دارابی